هواپیمای Yakovlev که با نام هواپیمای یاک ۴۲ نیز در ایران شناخته می شود؛ یک جت مسافری سه موتوره است که تونایی حمل ۱۰۰ تا ۱۲۰ مسافر را دارد. این هواپیمای اولین در نوع خود بود که توسط جماهیر شوری طراحی و ساخته شد و در آن از موتور های توربوفن با قدرت بالا استفاده شد. در سال ۱۹۷۲ بود که تیم فنی و طراحی Yakovlev تصمیم به ساخت هواپیمایی برای مسافت های کوتاه و با قدرت بالا گرفتند و تولید این هواپیما بصورت رسمی آغاز شد.
هواپیمای یاک۴۲ بدین منظور طراحی شد تا جایگزینی برای دیگر هواپیماهای موجود در روسیه شود. هواپیماهایی مانند توپولوف ۱۳۴؛ آنتونوف ۲۴ و دیگر هواپیماهایی که در ساخت آنها از موتورهای توربوپراپ استفاده شده بود. این پرنده کوچک به خوبی در فرودگاه های درون شهری و کوچک قابل استفاده بود و از لحاظ جنبه های اقتصادی نیز عملکرد بسیار خوبی را از خود نشان داده بود.
اما در مقایسه با مدل های قبلی خود؛ مثلا Yak 40؛ کمتر برروز بود و از تکنولوژی های روز بهره داشت. در نهایت آخرین نسل از هواپیماهای یاک ۴۲ در سال ۲۰۱۷ بازنشسته شد و از چرخه پروازی آسمان های دنیا حذف شدند.
فرآیند طراحی و ساخت هواپیمای یاک۴۲
در پیشنهاد طرح اولیه هواپیمای یاک۴۲ استفاده از دو موتور توربو فن در نظر گرفته شده بود که طراحی آن نیز الگو گرفته از همان مدل قبلی خود یعنی Yak 40 بود. موتورهای مودر استفاده در این پرنده از نوع Soloviev D-30 بودند که در زمان خود جز موتورهای پرقدرت حساب می شد. اما در مقایسه با پیشرفت های کمپانی های اروپایی، این هواپیما نتوانست به خوبی خود را در بازار وارد کند.
ویژگی های فنی موتورهای یاک ۴۲
برای طراحی Yak تصمیم به استفاده از سه موتور توربوفن نیز در نظر گرفته شد که از نوع Lotarev D-36 و موتورهایی توربوفن و قوی بودند. هواپیمای یاک۴۲ در مقایسه با مدل قبلی خود دارای بال کوچکتری بود. موتورهای هواپیمای یاک۴۲ و بطور کلی همه هواپیماهای این کمپانی؛ همگی در عقب قرار داشتند و در مدل هایی که سه موتور بودند سومین موتور داخل بدنه جاسازی میشد و ورودی هوای آن نیز با کانکتور های S شکل تغذیه میشد. همچنین برای بهره بری بهتر از موتور از واحد های کمکی قدرت APU نیز در عقب بدنه استفاده می کردند.
هواپیمای مدل یاک۴۲ سازه ای کوچک و با طول عمر ۳۰۰۰۰ ساعت پرواز طراحی و ساخته شد. در کابین اصلی نیز طراحی فضای داخلی در دو مدل مختلف صورت گرفت. یکی با ظرفیت حمل ۱۲۰ مسافر و دیگری با ظرفیت حمل ۱۰۰ مسافر و فضای نشستن بیشتر.
طراحی ساختاری هواپیمای یاک ۴۲
کابین در نظر گرفته شده برای آن نیز برای دو خلبان طراحی شده بود. درب های ورودی مسافران برای این هواپیماها در مدل Yak 40 در قسمت عقبی و پایین بدنه و در مدل یاک ۴۲ در قسمت جلویی نزدیک به کابین خلبان بود. فضای حمل بار نیز در زیر بدنه و عرشه اصلی قرار داشت.
تمام نمونه های این نسل از هواپیماهای شوروی دارای چرخ های فرود دنده ای بودند و در نسل های بعدی آن مدل های چهار چرخ نیز تولید شد. طرح های بعدی این پرنده های کوچک با لحاظ برخی تغییرات در بدنه همراه بود. برای مثال در نمونه بعدی بال های با زاویه ۱۱ درجه و دم هواپیماه نیز با زاویه ۲۳ درجه ساخته شدند.
اولین نمونه از این نسل هواپیما که دارای بالی با طراحی ۱۱ درجه بود بلاخره پرواز خود را در سال ۱۹۷۵ به انجام رساند. نمونه دوم با بال ۲۳ درجه و کابینی با ۲۰ پنجره پس از آن طراحی شد و به مرحله تولید رسید و نمونه سوم این نسل نیز با فناوری ضد انجماد به بازار معرفی شد.
هواپیمای یاک ۴۲
تولید این هواپیماها در ابتدای کار بسیار کند بود بطوریکه تا سال ۱۹۸۱ تنها ۱۰ فروند از این هواپیماها تولید شده بود. اولین سری از مدل های ۱۲۰ نفره آن دارای سه بخش مختلف بود، بخش تجاری، اکونومیک و بخش VIP. که البته در مدل های بعدی به کابینی با ۹۶ صندلی تغییر کرد. هواپیمایی که کمی مشابه با این نسل از پرنده های آسمان ایران است می تواند هواپیمای فوکر ۵۰ باشد.
در سال های ابتدایی عملیاتی هواپیمای یاک ۴۲؛ حدود ۲۰۰۰۰۰ مسافر را جابجا کرد که عمدتا در مسیرهای مسکو پرواز می کردند. البته برخی پرواز های بین المللی از لنینگراد به هلینسکی و یا پراگ نیز صورت گرفت و هدف تجربه پروازهای طولانی برای ورود به عرصه جهانی و اپراتورهای بیشتر بود.
تجربه اولین سقوط این هواپیما نیز در سال ۱۹۸۲ صورت گرفت که در نزدیکی مازیر اتفاق افتاد. همین موضوع نیز باعث شد که نرخ ایمنی و رتبه بندی این محصول کمی کاهش یافته و تا سال ۱۹۸۴ به طراحی مجدد و بررسی های بیشتر برروی این پرنده بپردازند.
انواع مدل های موجود از هواپیماهای یاک ۴۲
بر اساس اطلاعات موجود بیشترین خرید این هواپیما نیز در بازارهای چین و کوبا بوده است. تا سال ۱۹۹۵ جمعا چیزی در حدود ۱۸۵ عدد از هواپیماهای یالکوو ۴۲ و ۱۰۵ عدد Yak 42D تولید شد.
- Yak 42 : نسخه اصلی آن دارای وزنی در حدود ۵۴۰۰۰ کیلوگرم بود و دارای دو موتور توربوفن با قدرت بالا؛ همانطور که در ابتدای متن اشاره شد.
- Yak ML42 : این نسل با سیستم آویونیک (تکنولوژی هدایت پرواز) همراه بود که برای استفاده در سطحی بین المللی طراحی شد. اولین مسیر پروازی این مدل لنینگراد -هلینسکی بود.
- Yak 42D : این نسخه دارای طول بیشتری در طراحی خود بود که باعث افزایش مصرف سوخت میشد، لذا مدل یالکوو ۴۲ با آن جایگزین شد.
- Yak 142 : مدلی مشابه با Yak 42D بود که با تکنولوژی AlliedSignal بروز شده بود و با استفاده از آن امکان فرود سریع تر فراهم میشد. همچنین درب های کابین نیز کمی تغییر داشتند.
- Yak 42R : به عنوان پرنده ای جنگی طراحی شد و در صنایع نظامی مورد استفاده بود.
- Yak 42F : این مدل نیز بیشتر به منظور ابزاری برای بررسی های ژئوفیزیک و نظارت بر محیط زیست تولید شد. این هواپیما دارای بدنه ای مستحکم بود و توانایی حمل دوربین های الکترونوری را داشت.
البته کمپانی یاکولوف هواپیماهای دیگری را نیز طراحی و تولید کرد که نام آنها را نیاورده ایم؛ اما در نگاهی کلی و در مقایسه با هواپیماهای اروپایی و آمریکایی این کمپانی دارای نقص های بسیاری بود و گاهی در کیفیت تولید نیز در حد ابرشرکت های صنایع هوایی نبود. ولی در طراحی خود نکات مثبت بسیاری نیز داشت. برای مثال طراحی هواپیمایی که قابلیت استفاده در آب و هوای همیشه سرد و یخ زده روسیه را داشته باشد تنها یکی از چالش های پیشروی تیم مهندسی این کمپانی بود.
